Rejon Łucki – Ukraina
|
|
|
Rejon łucki – rejon obwodu wołyńskiego Ukrainy. Został utworzony w 1940 r., jego powierzchnia wynosi 973 km2, a ludność rejonu liczy ponad 56 tysięcy osób.
Na terenie rejonu znajduje się jedna miejska rada, dwie osiedlowe rady i 29 wiejskich rad, obejmujących w sumie 83 miejscowości. Siedzibą władz rejonowych jest Łuck.
Umowa pomiędzy rejonem łuckim, a powiatem krasnostawskim została podpisana w dniu 17 października 2005r.
Pierwsza wzmianka o Łucku pochodzi z 1085. W 1073 Łuck wszedł w skład księstwa włodzimierskiego. W 1083 na miasto napadli Litwini i Jaćwingowie. W 1321 na Łuck napadł Giedymin i osadził w nim swego starostę. W 1325 Lubart wzniósł Zamek Dolny, Zamek Górny założony potem przez Olgierda lub Witolda. W 1366 miała miejsce wyprawa Kazimierza Wielkiego na Lubarta. W 1364 król Kazimierz Wielki ufundował biskupstwo wołyńskie z siedzibą biskupa najpierw we Włodzimierzu, a od początku XV w. w Łucku. Biskupstwo łuckie istniało de facto od 1375. Z czasem kościołem katedralnym został kościół pw. Św. Trójcy, wybudowany około 1425. W 1539 biskup Jerzy Falczewski wzniósł kościół kamienny. W 1630 biskup Achacy Grochowski sprowadził do Łucka relikwie św. Recessa Męczennika, który stał się patronem miasta.
W 1429 na zamku w Łucku odbył się trwający od 6 stycznia przez 13 tygodni zjazd monarchów europejskich. Wśród obecnych w Łucku władców byli: wielki książę litewski – Witold; król Polski – Władysław II Jagiełło z królową Zofią; król niemiecki – Zygmunt Luksemburski z cesarzową; król duński – Eryk VII; wielki książę moskiewski – Wasyl II Wasylewicz (wnuk Witolda); wielki mistrz zakonu krzyżackiego – Russdorff; mistrz inflancki – Cysse von Rutenberg; legat papieski; metropolita kijowski – Focjusz, chanowie Tatarów perekopskich i zawołżańskich; hospodar Wołoszczyzny; książęta mazowieccy, pomorscy, śląscy, twerscy i odojewscy, posłowie cesarza bizantyńskiego, Jana VIII Paleologa. Przedmiotem obrad był projekt obrony przeciwko grożącej Europie potędze Imperium osmańskiego. W 1431 po śmierci Witolda w Łucku zamknął się Świdrygiełło, próbując uniknąć konsekwencji za swoje nieprzejednanie negatywne stanowisko do unii polsko-litewskiej.
Prawa miejskie Łuck otrzymał w 1432. Wśród ludności przeważali prawosławni różnych narodowości. W XV wieku miał Łuck tylko dwa kościoły katolickie (katedra i dominikanów) i 19 cerkwi. Oprócz katedry i kościoła parafialnego oo. Dominikanów, w Łucku wzniesiono kościoły: św. Jakuba, Bernardynów, Bonifratrów, Trynitarzy, Brygidek i cerkiew katedralna św. Jana Ewangelisty. Cerkiew pochodziła z XIII w. Pierwszym znanym historii (1326) łuckim biskupem prawosławnym był Teodozjusz. W 1585 władyką był Cyryl Terlecki, który w 1596 podpisał unię brzeską z kościołem katolickim i przysięgę posłuszeństwa papieżowi. Biskup Marcin Szyszkowski założył w Łucku Collegium Societatis Jesu, które znalazło siedzibę w pałacu odstąpionym przez Iwana Czartoryskiego.
W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów Łuck był stolicą województwa wołyńskiego i miejscem szlacheckiego sądu ziemskiego, prawdopodobnie także sądu grodzkiego. Był również Łuck miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego oraz miejscem popisów szlachty województwa wołyńskiego I Rzeczypospolitej.
W dniach 4 czerwca – 7 czerwca 1916 r. pod Łuckiem rozegrała się jedna z największych bitew I wojny światowej na froncie wschodnim. Rosjanom w ramach ofensywy Brusiłowa udało się przełamać front austriacki.
16–18 września 1920 r. Łuck zajęty wojska polskie po opuszczeniu go przez Rosjan. Grupa gen. Stanisława Hallera oraz 6 Armia doszła do linii Styru i Stochodu, a rozbita Armia Konna Budionnego wycofała się z frontu.
W II Rzeczypospolitej Łuck był siedzibą władz województwa wołyńskiego. W mieście od 1921 roku stacjonował 24 Pułk Piechoty. W 1931 roku liczył ok. 35,5 tys. mieszkańców, w tym ok. 17 tys. Żydów (największa gmina żydowska na Wołyniu), 11 tys. Polaków i 3 tys. Ukraińców. Po wybuchu II wojny światowej, od 7 września 1939 Łuck był tymczasową siedzibą Rządu RP. Po 17 września 1939 Łuck został zaanektowany przez ZSRR jako część Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Tysiące Polaków zostało wysiedlonych na Syberię.
Po niemieckim ataku na ZSRR NKWD zabiło ok. tysiąca więźniów, w tym wielu Polaków. Dzień po wycofaniu się Sowietów ukraińscy nacjonaliści urządzili w Łucku pogrom ludności żydowskiej. W latach 1941-1944 miasto znalazło się pod okupacją niemiecką (jako część komisariatu Rzeszy Ukraina).
Niemcy przy udziale ukraińskiej policji wymordowali niemal wszystkich miejscowych Żydów, oraz dokonali zbrodni na rosyjskich jeńcach wojennych. W dniach 27 czerwca-7 lipca 1941 Sonderkommando 4a rozstrzelało około 1500 osób. 11 grudnia 1941 około 15 tys. Żydów zamknięto w getcie. Getto przetrwało do przełomu sierpnia-września 1942, gdy Niemcy wraz z ukraińską policją rozstrzelali 14 tys. jego mieszkańców. 12 grudnia 1942 zabito także więźniów obozu pracy – około 500 osób.
Podczas okupacji niemieckiej Polacy w Łucku byli poddani presji Ukraińców kolaborujących z okupantem. W kwietniu 1943 roku delegacja ukraińska pod przewodnictwem adwokata Jurija Czerewki złożyła na ręce niemieckiego gebietskomisarza urzędującego w Łucku petycję, w której znalazła się prośba o założenie w tym mieście „getta” dla ludności polskiej. 11 sierpnia 1943 w wyniku donosów ukraińskich Kripo aresztowało 50 przedstawicieli polskiej inteligencji (w tym zastępcę wołyńskiego Delegata Rządu na Kraj), z czego 30 osób rozstrzelano dwa miesiące później. Wojskowy Sąd Specjalny AK wydał 6 wyroków śmierci na najbardziej aktywnych kolaborantów; 4 z nich wykonano, w tym na J. Czerewce.
Podczas rzezi wołyńskiej na przedmieściach Łucka oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) dokonywały masowych mordów na Polakach, domy ich palono, a mienie rozkradano. Największy napad odbył się w Wigilię Bożego Narodzenia 1943 roku, kiedy zabito 97 osób. Łącznie w czasie wojny ukraińscy nacjonaliści zabili w Łucku co najmniej 191 Polaków. Po wojnie prawie wszystkich Polaków przymusowo wysiedlono z Kresów Wschodnich, a katolickie kościoły przerobiono na magazyny lub zdewastowano.
W 1982 r. w katedrze łuckiej, wcześniej używanej jako skład węgla, zorganizowano muzeum ateizmu. W miejscu głównego ołtarza wykonano ekspozycję „Kosmos”, według projektu architekta miejskiego. Spowodowało to częściowe zniszczenie wystroju ołtarza oraz części mebli kościelnych. Zdemontowano ok. 20 obrazów malarzy polskich i zagranicznych z XVIII-XIX w., z których większość nie powróciła już do katedry.
Miasto było centrum powiatu łuckiego. Obecnie jest siedzibą rzymskokatolickiej diecezji łuckiej, dekanatu Łuck, garnizonu Łuck. Od 1991 Łuck znajduje się w granicach niepodległej Ukrainy jako siedziba władz obwodu wołyńskiego. W mieście działa Konsulat Generalny RP.
W sierpniu 2007 roku jedna z głównych ulic miasta, nosząca po II wojnie światowej nazwę „Czerwonoarmiejska”, została z inicjatywy burmistrza Łucka Bohdana Szyby i za aprobatą większości miejscowych deputowanych, przemianowana na ul. Bohaterów UPA.
W 2010 Rada Miejska Łucka nadała honorowe obywatelstwo Łucka Stepanowi Banderze, postanowienie weszło w życie 1 stycznia 2011 roku (z okazji rocznicy urodzin Bandery).
Zabytki Łucka
Wieża Bramna zamku
Wieża Czartoryskich
Sobór Św. Trójcy
- Cerkiew Opieki Matki Bożej, jedna z najstarszych świątyń Wołynia, ufundowana w XIII-XV w. przez wielkiego księcia Witolda. W cerkwi była umieszczona Wołyńska Ikona Matki Bożej – dzieło z XIII-XIV w. (obecnie w zbiorach Narodowego Muzeum Sztuk Pięknych w Kijowie). Niegdyś świątynia odgrywała rolę katedralnej unickiej cerkwi, obecnie – cerkiew katedralna powstałego w 1990 r. Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego (ul. Daniela Halickiego 12).
- Sobór Świętej Trójcy, 1752–1755. Dawny kościół Krzyża Św. przy klasztorze OO. Bernardynów. Cały zespół zaprojektował architekt jezuicki Paweł Giżycki. Po kasacie zakonu kościół przebudowano w latach 1877–1879 na sobór prawosławny. Obecnie – cerkiew katedralna powstałego w 1990 r. Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego (plac Teatralny).
- Klasztor bernardynów, 1752-1755, zbudowany na planie podkowy wokół świątyni klasztornej.
- Klasztor dominikanów, ufundowany w roku 1390 р. przez Władysława Jagiełłę. Uległ kasacie rosyjskiej w roku 1847. Obecnie siedziba seminarium duchownego Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego (ul. Drahomanowa).
- Klasztor trynitarzy, 1729. Obecnie szpital wojskowy (ul. Łesi Ukrainki).
- Cerkiew pw. Podwyższenia Krzyża Pańskiego, 1634. Działało tu Bractwo łuckie. W roku 1702 р. w krypcie cerkwi został pochowany poeta Daniel Bratkowski (plac Bracki Most).
- Klasztor i kolegium jezuickie, 1646 р. Wzniesiony według projektu Benedetta Mollego. Mieścił się tu klasztor i kolegium, konwikt szlachecki oraz seminarium diecezjalne. Cały zespół włączony był do obwarowań Dolnego Zamku (ul. Kafedralna 6).
- Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła, ukończona 1639, architekt Giacomo Briano. Obecnie czynny kościół katedralny Diecezji łuckiej (ul. Kafedralna).
- Dzwonnica, wzniesiona w roku 1539 przy starej katedrze łacińskiej pw. Św. Trójcy (ul. Kafedralna)
- Podziemia katedry, XVI-XVIII w. Rozległe dwukondygnacyjne krypty z fragmentami fresków.
- Klasztor szarytek, XVII w. Zbudowany w miejscu dawnej katedry. Obecnie budynek zajmuje kuria biskupa katolickiego (ul. Katedralna 17).
- Wieża Czartoryskich, XV w., jedyna pozostałość po obwarowaniach Dolnego Zamku (ul. Dragomanowa).
- Klasztor brygidek, 1624. Wzniesiony w stylu barokowym w miejscu pałacu Albrechta Radziwiłła – fundatora klasztoru. W 1846 r. р. klasztor został skasowany, najpierw mieściło się tu więzienie, a później – szkoła muzyczna. Obecnie znajduje się tu męski prawosławny klasztor Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego (ul. Kafedralna 16).
- Synagoga, 1626-1629 r. Była elementem Dolnego Zamku i odgrywała ważną rolę w systemie obrony miasta (ul. Daniela Halickiego 33).
- Zamek Lubarta, XIII-XIV w.
- Dom Puzyny, 1545-1546 r. – najstarszy budynek mieszkalny w mieście (ul. Kafedralna 23).
- Kircha ewangelicko-augsburska, 1906-1907, zbudowana w stylu neogotyckim na fundamentach klasztoru karmelitów z 1764 r. Obecnie mieści się tu zbór baptystów (ul. Karaimska).
- Okręgowy Urząd Ziemski z 1928 roku – obecnie Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze, ul.Szopena 20.
- Muzeum Ikony Wołyńskiej z unikatowymi zbiorami zabytków malarstwa cerkiewnego. Wśród nich najstarsza zachowana na Ukrainie cudowna Chełmska Ikona Matki Bożej z X-XI w. – jedna z najbardziej czczonych ikon na Ukrainie (ul. Jaroszczuka 5).
Transport
- Dworzec kolejowy Łuck oraz sieć trolejbusowa.
Sport
- Przed wojną w mieście działało kilka polskich klubów piłkarskich, m.in. Policyjny KS Łuck (czterokrotny mistrz Wołynia).
- Klub piłkarski założony w 1960 – Wołyń Łuck.
Ludzie związani z Łuckiem
- Władysław Bukowiński (ur. 22 grudnia 1904 w Berdyczowie, zm. 3 grudnia 1974 w Karagandzie) – Sługa Boży, polski ksiądz katolicki, więzień obozów koncentracyjnych Gułagu, długoletni misyjny duszpasterz w Kazachstanie i całej sowieckiej Azji Środkowej
- Ołeksa Ałmazow (1886-1936) – ukraiński działacz wojskowy
- Czesław Berenda (1931-2010) – polski dziennikarz TVP, twórca Telegazety
- Juliusz Berger (1928-1999) – polski aktor i reżyser
- Peter Bondra (ur. 1968) – słowacki hokeista, menedżer generalny reprezentacji Słowacji
- Jan Buras (ur. 1959) – polski duchowny katolicki, proboszcz rzymskokatolickiej parafii katedralnej, wikariusz generalny diecezji łuckiej
- Benedykt Chmielowski (1700-1763) – polski ksiądz katolicki, kanonik kijowski, pisarz dewocyjny, autor Nowych Aten – pierwszej polskiej encyklopedii (1754–1764)
- Jerzy Eysymontt (1937-2005) – polski polityk, ekonomista, kierownik Centralnego Urzędu Planowania w rządach Jana Krzysztofa Bieleckiego i Jana Olszewskiego, wiceminister gospodarki, poseł na Sejm RP
- Alojzy Feliński (1771-1820) – polski poeta i dramatopisarz
- Zygmunt Szczęsny Feliński (1822-1895) – polski święty Kościoła katolickiego, arcybiskup warszawski, profesor Akademii Duchownej w Petersburgu
- Michał Fereszko (1911-1942) – polski kompozytor i aranżer
- Stanisław Fereszko (1914-1990) – polski pianista i kompozytor
- Arkadiusz Jadczyk (ur. 1943) – polski fizyk, profesor
- Ludwik Kamilewski (ur. 1946) – polski ksiądz rzymskokatolicki, proboszcz łucki (1991-1999), dziekan w Łucku (1991-2000)
- Ołeksandr Kłymenko (ur. 1970) – ukraiński pisarz, krytyk literacki, muzyk
- Krzysztof Kondratowicz (ur. 1928) – polski profesor, pułkownik, nestor polskiego Jiu-Jitsu
- Bolesław Kontrym (1898-1953) – polski oficer Policji Państwowej w II RP, major Wojska Polskiego, cichociemny, żołnierz Armii Krajowej
- Jerzy Krasicki (1927-2004) – polski prozaik, aktor teatralny
- Edward Krasiński (1925-2004) – polski rzeźbiarz, malarz
- Józef Ignacy Kraszewski (1812-1887) – polski pisarz i publicysta
- Mikołaj Kruszewski (1851-1887) – polski przedstawiciel szkoły kazańskiej w językoznawstwie
- Pantelejmon Kulisz (1819–1897) – ukraiński pisarz, poeta, etnograf, tłumacz
- Stefan Lewiński (1736-1806) – ordynariusz unicki łucki
- Wacław Lipiński (1882-1931) – ukraiński polityk i historyk
- Lubart (Dymitr) (zm. 1384) – książę włodzimierski i łucki, budowniczy zamku
- Józef Łobodowski (1909–1988) – polski poeta, pisarz i tłumacz. Redaktor czasopisma „Wołyń” w Łucku (1937-1938)
- Aleksander Mardkowicz (1875-1944) – polski pisarz, poeta, wydawca
- Augustyn Mednis (1932-2007) – polski duchowny katolicki, wikariusz generalny diecezji łuckiej, kustosz Muzeum Diecezjalnego w Łucku
- Stanisław Misakowski (1917-1996) – polski poeta, prozaik, autor sztuk scenicznych
- Serhij Muczak (ur. 1981) – ukraiński mistrz kulturystyki na Ukrainie
- Adam Naruszewicz (1733-1796) – polski historyk i poeta, biskup łucki i wykładowca w łuckim kolegium jezuickim w latach (1790-1796), senator. Ojciec polskiego klasycyzmu
- Władysław Nekrasz (1893-1940) – polski harcmistrz, instruktor harcerski, inżynier rolnik, sybirak, kierownikiem wystawy rolniczo-przemysłowej w Łucku, naczelnik wydziału Banku Rolnego w Łucku
- Jurij Pokalczuk (1941-2008) – ukraiński pisarz, tłumacz, naukowiec, doktor filologii, były dyrektor międzynarodowego oddziału Związku Pisarzy Ukrainy
- Anatol Potemkowski (1921-2008) – polski pisarz i satyryk
- Mykoła Riabczuk (ur. 1953) – ukraiński krytyk i publicysta
- Eugeniusz Robaczewski (1931-2003) – polski aktor teatralny, filmowy i dubbingowy
- Czesław Rymarz (1930-2011) – polski matematyk, fizyk, mechanik, meteorolog, cybernetyk, informatyk, filozof, pułkownik Wojska Polskiego II RP, wykładowca Wojskowej Akademii Technicznej im. Jarosław Dąbrowskiego (WAT) w Warszawie
- Florian Siwicki (ur. 1925) – polski generał, szef Sztabu Generalnego LWP
- Szymon Szurmiej (ur. 1923) – polski aktor i reżyser
- Anatolij Tymoszczuk (ur. 1979) – ukraiński piłkarz
- Jerzy Wielkoszyński (1930-2010) – polski lekarz specjalizujący się w medycynie sportowej, jeden z najbardziej cenionych fizjologów w polskim sporcie
- Zygmunt Wierzyński (1909-1988) – polski inżynier geodeta, urzędnik państwowy i działacz polityczny
- Witold (1350-1430) – wielki książę litewski
- Zbigniew J. Wójcik (ur. 1931) – polski geolog, speleolog, profesor
- Iwan Wyszeński (1545/1550-ok. 1620) – ruski pisarz-polemista
- Oksana Zabużko (ur. 1960) – ukraińska pisarka, poetka i eseistka
- Gabriela Zapolska (1857-1921) – polska dramatopisarka, powieściopisarka, publicystka i aktorka
